مانیفست حزب کمونیست

برای درک بهتر نقش تاریخی‌ای که به عهدهٔ پرولتاریا محول است، بهتر است که تاریخ گذشته را بار دیگر مورد توجه قرار دهیم. بورژوازی در آغاز، طبقه‌ای تحت ستم استبداد فئودالی و جمعیتی مسلح بود که در کمون‌ها — گاهی به صورت جمهوری شهری مستقل و گاهی به صورت طبقهٔ متوسطی که از سوی سلطنت مورد بیگاری قرار می‌گرفت و مالیات می‌پرداخت — به ادارهٔ امور خویش می‌پرداخت. پس از آن، در دورهٔ «مانوفاکتورها»، بورژوازی در سلطنت فئودالی یا مطلقه، وزنه‌ای در برابر اشرافیت و سنگ بنای نظام‌های سلطنتی بزرگ بود. و پس از استقرار صنعت بزرگ و بازار جهانی، بورژوازی سرانجام در دولت جدید، حاکمیت سیاسی انحصاری را به دست آورد.

بورژوازی در جریان تکامل خود، روستا را تحت سلطه درآورد و بیش از پیش تولید کوچک را، با ایجاد تمرکزهای بزرگ صنعتی و تجاری، از میان برد. بدین ترتیب، بورژوازی امکانات ویژهٔ تجمع انبوهی از کارگران را در یک‌جا فراهم آورد. کارگران در جریان مبارزه برای دفاع از حق حیات خود، از منافع مشترکی که آنان را به هم پیوند می‌داد، آگاه شدند. نتیجهٔ این نخستین مبارزات، بیشتر اتحاد کارگران بود تا موفقیت فوری مطالبات آنان. به‌تدریج، تصادمات فردی و محلی میان کارگر و بورژوا، صورت تصادم میان دو طبقه به خود گرفت. و لحظه‌ای فرا رسید که مبارزهٔ پرولتاریا به قلمرو اقتصادی محدود نبود، بلکه با تشکیل یک حزب، مبارزه به قلمرو سیاسی کشیده شد.